Hiệu Ứng Diderot: Cách Một Món Đồ Wellness Nâng Cấp Toàn Bộ Lối Sống Của Bạn

Vào thế kỷ 18, có một nhà hiền triết người Pháp tên là Denis Diderot. Ông sống một cuộc đời giản dị, hạnh phúc và hài lòng với những gì mình có. Cho đến một ngày, ông được tặng một món quà: một chiếc áo choàng mới màu đỏ son lộng lẫy, mềm mại và sang trọng.

Diderot vô cùng yêu thích nó. Nhưng khi khoác chiếc áo choàng mới lên người và ngồi vào bàn làm việc, ông bỗng nhận ra một vấn đề. Chiếc áo choàng quá đẹp, quá thanh lịch. Nó khiến cho mọi thứ xung quanh ông – chiếc ghế bành sờn cũ, tấm thảm bạc màu, cái bàn gỗ ọp ẹp – bỗng trở nên thật tầm thường và xấu xí. Chúng không còn “xứng” với chiếc áo choàng nữa.

Và thế là, một vòng xoáy mua sắm bắt đầu.

Đầu tiên, ông thay chiếc ghế bành cũ bằng một chiếc ghế da đắt tiền. Rồi chiếc ghế mới lại tố cáo sự ọp ẹp của cái bàn làm việc. Ông thay luôn cả bàn. Tiếp đó là những bức tranh treo tường, rồi cả tấm thảm… Cứ thế, Diderot thay thế gần như toàn bộ tài sản của mình chỉ để chúng “hài hòa” với chiếc áo choàng đỏ. Cuối cùng, nhà hiền triết đáng kính của chúng ta rơi vào cảnh nợ nần.

Sau này, ông cay đắng viết trong một bài luận: “Tôi đã là chủ nhân của chiếc áo choàng cũ. Giờ tôi lại là nô lệ cho chiếc áo choàng mới.”

Hiện tượng tâm lý này được đặt theo tên ông: Hiệu ứng Diderot. Đó là xu hướng một món đồ mới sẽ kéo theo một chuỗi mua sắm không hồi kết, chỉ để tạo ra một tổng thể hài hòa về mặt nhận thức.

Tấm gương phản chiếu chính chúng ta

Câu chuyện từ thế kỷ 18 ấy lại quen thuộc đến đáng kinh ngạc trong thế giới hiện đại của chúng ta.

Có phải mọi chuyện bắt đầu khi bạn mang về nhà chiếc máy khuếch tán gốm xinh xắn đầu tiên? Bạn đặt nó lên chiếc bàn đầu giường, nhỏ vài giọt tinh dầu oải hương, và tận hưởng cảm giác thư thái. Nhưng rồi, ánh mắt bạn vô tình lướt qua chiếc đồng hồ báo thức bằng nhựa đã cũ. Bạn thấy nó thật lệch tông.

Và rồi bạn nghĩ, có lẽ mình cần một chiếc đèn ngủ có ánh sáng ấm hơn. Và một bộ chăn ga bằng vải linen cho hợp với phong cách tối giản này. Rồi một vài chậu cây xanh nhỏ… Cứ thế, không hề hay biết, bạn đang đi lại đúng con đường của Diderot.

Hiệu ứng Diderot thường được nói đến với ý nghĩa tiêu cực: một cái bẫy của chủ nghĩa tiêu dùng. Nhưng sẽ ra sao nếu chúng ta có thể “bẻ lái” vòng xoáy này theo một hướng hoàn toàn khác? Sẽ ra sao nếu, thay vì trở thành nô lệ, chúng ta lại có thể dùng nó làm động lực để nâng cấp bản thân?

Chào mừng bạn đến với “Vòng Xoáy Nâng Cấp Sức Khỏe” (The Wellness Upgrade Spiral).

Khi chiếc áo choàng đỏ của bạn mang tên: Tinh Dầu Oải Hương

Hãy quay lại với chiếc máy khuếch tán. Nó không chỉ là một món đồ trang trí. Nó là một cam kết cho một giấc ngủ tốt hơn. Và khi bạn bắt đầu ngủ ngon hơn, mọi thứ sẽ thay đổi.

Giấc ngủ sâu cho bạn một buổi sáng thức dậy đầy năng lượng, thay vì uể oải. Năng lượng dồi dào đó thôi thúc bạn không nhấn nút “hoãn báo thức” nữa. Thay vào đó, bạn có thêm 10 phút. Bạn quyết định dùng 10 phút đó để ngồi thiền hoặc tập vài động tác yoga đơn giản trên chiếc thảm đã phủ bụi từ lâu.

Khi cơ thể được vận động, bạn bỗng không còn muốn ăn một bữa sáng đầy dầu mỡ. Bạn thèm một ly sinh tố xanh hay một bát yến mạch. Bữa ăn lành mạnh đó giúp bạn có một buổi sáng làm việc tập trung và hiệu quả.

Và chuỗi domino cứ thế tiếp diễn. Nhà văn Robin Sharma trong cuốn sách kinh điển “Câu lạc bộ 5 giờ sáng” gọi đây là những “thói quen nền tảng” (cornerstone habits). Chỉ một thay đổi nhỏ ở mắt xích đầu tiên – trong trường hợp này là giấc ngủ – cũng đủ sức tạo ra một cuộc cách mạng cho cả ngày dài của bạn. Lối sống mới này giúp làn da bạn sáng hơn, và bạn bắt đầu tìm hiểu về các sản phẩm chăm sóc da tự nhiên. Tinh thần bạn minh mẫn hơn, và bạn bắt đầu đọc những cuốn sách phát triển bản thân thay vì lướt mạng xã hội.

Tất cả bắt đầu từ đâu? Từ chiếc máy khuếch tán. Từ “chiếc áo choàng đỏ” mang tên “sức khỏe”.

Có phải sâu thẳm bên trong, chúng ta không khao khát đồ vật, mà khao khát phiên bản tốt hơn của chính mình mà chúng ta tin rằng những đồ vật đó đại diện?

Hãy chọn “chiếc áo choàng” của bạn một cách khôn ngoan

Hiệu ứng Diderot về bản chất là trung tính. Nó chỉ đơn giản là khao khát bẩm sinh của con người về sự hài hòa và trọn vẹn. Nó chỉ trở nên tiêu cực khi vật khởi đầu dẫn chúng ta vào một con đường vật chất thuần túy.

Nhưng nếu vật khởi đầu của bạn là một thứ mang ý nghĩa tích cực, một cam kết cho sự phát triển, thì vòng xoáy nó tạo ra cũng sẽ đẹp đẽ và đầy cảm hứng.

Gary Keller, trong cuốn sách “The One Thing”, đã nói về “hiệu ứng domino” – bạn không cần phải làm tất cả mọi thứ, bạn chỉ cần tìm ra và đẩy ngã quân domino đầu tiên, những quân domino quan trọng khác sẽ tự động đổ theo.

“Chiếc áo choàng đỏ” của Diderot hay chiếc máy khuếch tán của bạn, chính là quân domino đầu tiên đó.

Lần tới, khi bạn quyết định mang một món đồ mới, một thói quen mới vào cuộc đời mình, hãy dừng lại và tự hỏi: “Quân domino này, một khi được đẩy ngã, sẽ tạo ra một chuỗi phản ứng dẫn mình đi về đâu?”.