CHƯNG CẤT TINH DẦU – MANG BÊN MÌNH CẢ CÁNH ĐỒNG HOA

Theo các bạn, giá trị lớn nhất của tinh dầu nằm ở đâu ? Với mình thì đó là bộ ba : Thời Gian – Con Người – Và Đất Trời.
“Chẳng ai tắm 1 lần trong 1 dòng sông” và thực vật cũng vậy, chẳng cây nào giống cây nào, dù giống loài như nhau, dù người chăm giống nhau, thì ở mỗi nơi, mỗi vùng lại sẽ có 1 “quả” khác nhau.

Chưng cất tinh dầu là chìa khóa mở ra cánh cửa dẫn đến thế giới hương thơm huyền bí. Từ những cánh đồng hoa rực rỡ, qua bàn tay tài hoa của con người, tinh dầu được chắt chiu, gìn giữ trọn vẹn tinh túy của thiên nhiên.

Bạn có biết rằng cần đến 60.000 bông hồng để sản xuất 30ml tinh dầu hoa hồng không? Một cánh hoa hồng thì nhẹ đến mức nào? Rất nhẹ, đó là lý do tại sao cần tới 1.043 kg cánh hoa hồng để tạo ra chỉ 450gr tinh dầu. Ngược lại, hoa oải hương chỉ cần khoảng 3kg hoa khô để thu được 1kg tinh dầu.

Ngoài ra, hoa phải được hái bằng tay vào sáng sớm trước khi mặt trời mọc và làm nóng, khiến tinh dầu trong cánh hoa bay hơi. Do đó, bạn có thể hiểu tại sao giá của các loại tinh dầu khác nhau trên thị trường lại chênh lệch nhiều như vậy.

Một cây gỗ đàn hương phải có tuổi đời 30 năm và cao hơn 9m mới có thể được chặt hạ để chưng cất tinh dầu. Nhựa thơm của các cây Trầm hương, Nhũ hương và Benzoin được dùng để chiết xuất tinh dầu tương ứng. Tinh dầu họ Citrus như bưởi, chanh và cam được chiết xuất từ vỏ quả. Tinh dầu quế đến từ vỏ và lá cây, trong khi tinh dầu thông được chiết xuất từ lá kim và cành cây.

Với sự đa dạng của các loại tinh dầu và các bộ phận của cây được sử dụng để chiết xuất, có một số phương pháp được sử dụng. Phổ biến nhất bao gồm: chưng cất hơi nước, chiết xuất dung môi, ép lạnh, hấp lạnh (enfleurage) và ngâm dầu.

Để tạo ra những lọ tinh dầu thơm ngát, con người đã áp dụng nhiều phương pháp chiết xuất khác nhau. Mỗi phương pháp đều có ưu nhược điểm riêng, phù hợp với từng loại thực vật và loại tinh dầu cụ thể.

Khám phá các phương pháp chiết xuất tinh dầu:

1. Chưng cất hơi nước (Steam Distillation): Đây là phương pháp phổ biến nhất để chiết xuất tinh dầu. Thực vật được đặt trên giá đỡ bên trong nồi chưng chứa đầy nước. Khi nước được đun sôi, hơi nước sẽ bốc lên, mang theo các phân tử tinh dầu dễ bay hơi. Hơi nước sau đó được làm mát và ngưng tụ thành chất lỏng. Tinh dầu, do không hòa tan trong nước, sẽ nổi lên trên bề mặt. Cuối cùng, người ta sẽ tách riêng tinh dầu và nước.

Ưu điểm: Dễ dàng thực hiện, phù hợp với nhiều loại thực vật.

Nhược điểm: Nhiệt độ cao trong quá trình chưng cất có thể ảnh hưởng đến một số thành phần tinh tế của tinh dầu.

2. Chiết xuất dung môi (Solvent Extraction): Phương pháp này sử dụng dung môi hữu cơ (chẳng hạn như heptane, hexane) để tách chiết tinh dầu từ thực vật mong manh như hoa nhài, lan dạ hương. Dung môi sẽ hòa tan tinh dầu cùng với các thành phần khác của thực vật. Sau đó, dung môi được loại bỏ bằng cách bay hơi chân không) một chất sệt có tên là “concrete”. “Concrete” tiếp tục được xử lý với rượu để loại bỏ sáp, cho ra sản phẩm cuối cùng là “absolute”.

Ưu điểm: Thích hợp cho các loại thực vật nhạy cảm với nhiệt độ cao.

Nhược điểm: Dung môi có thể để lại dư lượng trong tinh dầu, ảnh hưởng đến chất lượng và độ an toàn.

3. Ép lạnh (Expression): Phương pháp này thường được dùng để chiết xuất tinh dầu từ vỏ cam, chanh, bưởi. Vỏ quả được ép hoặc vắt để tinh dầu chảy ra.

Ưu điểm: Giữ được trọn vẹn hương thơm và các đặc tính của tinh dầu.

Nhược điểm: Chỉ áp dụng được với một số loại tinh dầu có chứa trong vỏ quả.

4. Hấp lạnh (Enfleurage): Đây là phương pháp cổ xưa, ít được sử dụng ngày nay do tính phức tạp và tốn kém. Hoa thơm được xếp lên trên khung chứa đầy mỡ động vật (hoặc mỡ thực vật) đã được làm ấm. Tinh dầu từ hoa sẽ dần dần được hấp thụ vào mỡ. Sau một thời gian, hoa héo sẽ được thay thế bằng hoa tươi. Quá trình này được lặp đi lặp lại cho đến khi mỡ bão hòa tinh dầu. Cuối cùng, người ta sử dụng dung môi để tách chiết tinh dầu ra khỏi mỡ.

Ưu điểm: Giữ được hương thơm tinh tế của hoa.

Nhược điểm: Quy trình lâu dài, phức tạp và đắt đỏ.

5. Ngâm dầu (Maceration): Thực vật được nghiền nhỏ và ngâm trong dầu nền (dầu hướng dương, dầu olive) trong vài ngày dưới ánh nắng mặt trời. Các thành phần hòa tan trong thực vật, bao gồm tinh dầu, sẽ được chuyển sang dầu nền. Sau đó, hỗn hợp được lọc để thu được dầu nền đã được truyền tinh dầu.

Ưu điểm: Phương pháp đơn giản, an toàn và thích hợp với nhiều loại thực vật.

Nhược điểm: Hàm lượng tinh dầu thu được thường thấp.

Bên cạnh những phương pháp truyền thống, ngày nay khoa học đã phát triển thêm các kỹ thuật hiện đại giúp tối ưu hóa quá trình chiết xuất tinh dầu, đảm bảo chất lượng và giữ được nhiều đặc tính quý giá của thảo dược.

6. Chưng cất hơi nước nhanh (Turbo Distillation):

• Nguyên lý hoạt động: Giống như phương pháp chưng cất hơi nước thông thường, Turbo distillation cũng sử dụng hơi nước để tách chiết tinh dầu. Tuy nhiên, điểm khác biệt nằm ở cách tuần hoàn hơi nước.
• Ưu điểm:
  • Nhanh chóng: Quá trình tuần hoàn hơi nước giúp đẩy nhanh tốc độ chiết xuất, tiết kiệm thời gian hơn so với phương pháp chưng cất thông thường.
  • Hiệu quả: Thích hợp với các loại nguyên liệu thô cứng như vỏ cây, rễ cây, hạt, nơi lưu trữ tinh dầu nằm sâu bên trong.
• Nhược điểm:
  • Nhiệt độ cao trong quá trình chưng cất vẫn có thể ảnh hưởng nhẹ đến một số thành phần tinh tế của tinh dầu.
  • Thiết bị phức tạp: Yêu cầu trang thiết bị chuyên dụng để duy trì quá trình tuần hoàn hơi nước.

7. Khuếch tán hơi nước (Hydro Diffusion):

• Nguyên lý hoạt động: Hydro diffusion là một biến thể của phương pháp chưng cất hơi nước. Điểm khác biệt là hơi nước được khuếch tán đều đặn từ phía trên buồng chứa thực vật, giúp cho nguyên liệu được tiếp xúc với hơi nước đồng đều hơn.
• Ưu điểm:
  • Giữ trọn vẹn hương thơm: Nhiệt độ thấp hơn trong quá trình khuếch tán giúp bảo vệ các thành phần dễ bay hơi, giữ cho tinh dầu có hương thơm tươi mới, gần giống với mùi hương của cây sống.
  • Thời gian ngắn: Quá trình chiết xuất diễn ra nhanh hơn so với phương pháp chưng cất truyền thống.
• Nhược điểm:
  • Hiệu suất chiết xuất có thể thấp hơn so với phương pháp chưng cất thông thường.
  • Thiết bị chuyên dụng: Cũng cần trang bị dụng cụ chuyên biệt để tạo ra quá trình khuếch tán hơi nước.

8. Chiết xuất CO2 siêu tới hạn (Hypercritical Carbon Dioxide Extraction):

• Nguyên lý hoạt động: Phương pháp này sử dụng CO2 (carbon dioxide) ở trạng thái siêu tới hạn, tức là trạng thái có cả đặc tính của chất lỏng và chất khí, để tách chiết tinh dầu. CO2 siêu tới hạn được đưa vào bình chứa nguyên liệu ở áp suất và nhiệt độ cao. Trong điều kiện này, CO2 hoạt động như một dung môi, hòa tan tinh dầu từ thực vật. Sau đó, khi giảm áp suất và nhiệt độ, CO2 sẽ trở lại trạng thái khí và được loại bỏ hoàn toàn, chỉ còn lại tinh dầu nguyên chất.
• Ưu điểm:
  • An toàn và tinh khiết: CO2 là một chất trơ, không độc hại, không để lại dư lượng trong tinh dầu, đảm bảo an toàn cho người sử dụng.
  • Giữ nguyên giá trị: Quá trình diễn ra ở nhiệt độ thấp, giúp bảo vệ các thành phần tinh tế và dược tính của tinh dầu.
  • Hiệu suất cao: CO2 siêu tới hạn có khả năng chiết xuất nhiều tinh dầu hơn so với các phương pháp khác.
  • Mùi hương trung thực: Tinh dầu thu được có hương thơm tươi mới, sống động, phản ánh chính xác mùi hương của thực vật. ( tinh dầu gừng của SYME hiện được chiết xuất theo phương pháp này)
• Nhược điểm:
  • Chi phí cao: Yêu cầu trang thiết bị hiện đại và quy trình vận hành phức tạp, dẫn đến giá thành sản phẩm thường cao hơn.

Như vậy, mỗi phương pháp chiết xuất tinh dầu hiện đại đều có những ưu nhược điểm riêng. Tùy thuộc vào loại thực vật, mong muốn về thành phần và giá thành sản phẩm, các nhà sản xuất sẽ lựa chọn phương pháp phù hợp nhất. Người tiêu dùng cũng có thể dựa vào thông tin về phương pháp chiết xuất để lựa chọn tinh dầu chất lượng, đáp ứng đúng nhu cầu sử dụng.